Hội nghị lần thứ 8 và những cải cách

Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương khóa V (ngày 10–17 tháng 6 năm 1985) – và các hội nghị lần thứ 6 (ngày 3–10 tháng 7 năm 1984) và lần thứ 7 (ngày 11–17 tháng 12 năm 1984) – đã đặt ra yêu cầu chỉ đạo đánh giá lại tổ chức, nhân sự và hiệu quả hoạt động của Đảng.[6] Theo Báo cáo Về công tác xây dựng Đảng của Ban Chấp hành Trung ương khóa IV trình tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V của Đảng, "chỗ yếu kém trong cơ cấu tổ chức của Đảng và Nhà nước từ trung ương đến cơ sở nói chung hiện nay là bộ máy tổ chức cồng kềnh, nặng nề mà hiệu lực lại thấp, chế độ trách nhiệm không rõ ràng; sự phân định về chức năng, trách nhiệm, quyền hạn giữa cơ quan đảng, cơ quan nhà nước và các đoàn thể, giữa cấp trên và cấp dưới, giữa cơ quan quản lý với các đơn vị sản xuất, kinh doanh, sự nghiệp, giữa cá nhân và tập thể đều chưa thật rõ."[7] Bên cạnh đó, những biểu hiện tiêu cực đã xuất hiện ở không ít cán bộ, đảng viên, thể hiện qua tình trạng tham nhũng, sự tha hóa, cứng nhắc, thiếu trung thực, thiếu kỷ luật.[8][5]

Đảng đã đề ra ba biện pháp để đảo ngược sự suy thoái này: (1) làm cho các cán bộ đảng viên tập trung vào kinh tế kỹ thuật và trách nhiệm quản lý; (2) cán bộ phải được tổ chức đào tạo chuyên sâu về các lĩnh vực kinh tế và hành chính, trang bị cho họ các kỹ năng vận hành một nền kinh tế ngày càng phức tạp; và (3) thay đổi cán cân quyền lực trong đảng.[8] Trong số tháng 5 năm 1986 của Tạp chí Cộng sản, Lê Đức Thọ nhấn mạnh sự cần thiết phải vượt qua những khẩu hiệu chính trị và nâng cao năng lực, kỹ năng quản lý của cán bộ trong các tổ chức đảng.[8] Ông muốn thay đổi vai trò của đảng trong nền kinh tế từ vai trò thực hiện sang vai trò giám sát, quản lý.[8] Một vấn đề khác là việc thiếu các cán bộ, nhân sự trẻ.[8] Để giải quyết vấn đề này, Đảng thừa nhận sự cần thiết phải chuẩn hóa việc đào tạo nhân sự, tiêu chuẩn về thời hạn phục vụ và tuổi nghỉ hưu, cũng như sự luân chuyển định kỳ đối với cán bộ.[8]

Ngay từ đầu trong quá trình đổi mới, Đảng đã củng cố, nâng cao trình độ đội ngũ chi bộ cấp cơ sở, tiếp tục phân cấp trách nhiệm, giao thẩm quyền cho các tổ chức cấp sở, ban, ngành, tăng cường vai trò của chính quyền địa phương trong quy hoạch kinh tế, quản lý thị trường và an ninh công cộng, đồng thời cố gắng nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát của Đảng.[9] Từ đó, nâng cao hiệu quả bộ máy hành chính, song song với việc thực hiện các chính sách kinh tế mới.[10]

Trong quý đầu tiên của năm 1986, Đảng tiếp tục thực hiện các kế hoạch của Hội nghị lần thứ 8. Tuy nhiên, các kế hoạch ban đầu được đưa ra đã bị thất bại và yêu cầu điều chỉnh khẩn cấp. Các báo cáo cho thấy các cải cách năm 1985 dẫn đến lạm phát tràn lan, và Hội nghị lần thứ 9 (giữa tháng 12 năm 1985) buộc ban lãnh đạo trung ương phải áp dụng lại chính sách phân chia khẩu phần vào để giảm bớt khó khăn cho người nghèo. Vào tháng 3, chính phủ cũng đã hợp pháp hóa các doanh nghiệp tư nhân có quy mô nhỏ, hạn chế trong lĩnh vực thủ công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, để hỗ trợ kiểm soát lạm phát.[10] Đảng đã cố gắng đưa các quy luật thị trường vào nền kinh tế kế hoạch, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải kiểm soát thị trường.[11] Ở giai đoạn đầu này, Đảng bắt đầu thảo luận về mức độ kiểm soát của nhà nước và hoạch định nền kinh tế.[11] Ngày 8 tháng 4, Bộ Chính trị khóa V ban hành dự thảo nghị quyết về bảo đảm quyền tự chủ sản xuất, kinh doanh của các đơn vị kinh tế cơ sở.[12] Nghị quyết đã cố gắng giải quyết vấn đề còn tồn tại bằng cách tinh giản bộ máy hành chính để hoạt động hiệu quả hơn.[12] Tuy nhiên, trong khi ủng hộ việc tự chủ của các doanh nghiệp quốc doanh, Đảng vẫn tìm cách xóa bỏ thương mại cá thể.[12] Ở giai đoạn này, các nhà chức trách không tìm cách thay đổi nhiệm vụ và trách nhiệm của các cơ quan Đảng và Nhà nước ở trung ương.[13]

Chuẩn bị

Việc lập kế hoạch cho Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI được bắt đầu từ Hội nghị lần thứ 10 Ban Chấp hành Trung ương khóa V kéo dài 19 ngày (từ ngày 19 tháng 5 đến ngày 9 tháng 6 năm 1986).[13] Tổng Bí thư Lê Duẩn đọc diễn văn khai mạc, tại đây ông tái khẳng định cam kết cải cách của lãnh đạo Trung ương Đảng.[13] Hội nghị Trung ương 10 nhất trí thông qua dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội toàn quốc lần thứ VI.[13] Công tác chuẩn bị cho Đại hội bắt đầu bằng đại hội Đảng cấp cơ sở và trên cơ sở.[13]

Công tác chuẩn bị cho Đại hội bắt đầu chậm chạp.[14] Trong một hội nghị của Ban Tổ chức Trung ương, việc thiếu sự chuẩn bị được chỉ ra là do một số chi bộ cơ sở Đảng chưa thể chuẩn bị nhân sự cho Đại hội. Bên cạnh đó, các cơ quan cấp trên đã cung cấp hướng dẫn không đầy đủ cho các tổ chức cơ sở về các nhiệm vụ soạn thảo báo cáo khác nhau.[14] Ban Bí thư khóa V thông báo về việc triển khai công tác tự phê bình và phê bình vào ngày 11 tháng 3 trong tất cả các cấp ủy Đảng để chuẩn bị cho Đại hội.[14] Các mục tiêu chính là tăng cường kỷ luật tại các cấp ủy Đảng, củng cố tổ chức cơ sở Đảng; đánh giá kết quả hoạt động của Đảng với trọng tâm là về kinh tế và quản lý kể từ sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V; góp phần vào sắp xếp, bố trí lại nhân sử trong tương lai; tạo điều kiện thuận lợi cho việc soạn thảo các nghị quyết và chương trình nghị sự cho Đại hội và bổ nhiệm các cấp ủy địa phương mới.[15] Ban Bí thư khóa V cũng đã công bố hướng dẫn cho việc bổ nhiệm, lựa chọn thành viên Ủy ban Nhân dân và Đảng bộ các cấp vào giữa tháng 3 năm 1986.[16]

Đại hội Đảng cấp địa phương

Đại hội cấp địa phương trước Đại hội toàn quốc lần thứ VI được tổ chức quy củ hơn so với các kỳ trước.[17] Khác với các kỳ Đại hội trước, ban lãnh đạo trung ương của đảng đã ban hành các chỉ thị và chương trình đào tạo cho cán bộ Đảng viên về cách tổ chức đại hội.[17] Một số cán bộ Đảng viên được giao trách nhiệm hướng dẫn cấp dưới về dự thảo Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương.[17] Ủy ban Nhân dân các địa phương bắt đầu triệu tập hội nghị vào đầu tháng 8 để nghiên cứu dự thảo báo cáo.[17] Các hội nghị này có vai trò như tiền thân của đại hội Đảng bộ cấp cơ sở và trên cơ sở, tại tỉnh, thành phố và các doanh nghiệp quốc doanh, bắt đầu được triệu tập vào giữa tháng 8.[17] Tuy nhiên, có một số một số tổ chức Đảng cấp cơ sở đã tổ chức bầu cử sớm đại biểu dự Đại hội đại biểu cấp cao hơn.[17]

Đại hội cấp trên cơ sở được triệu tập ở một số tỉnh vào cuối tháng 8, trong khi các tỉnh khác bắt đầu triệu tập vào cuối tháng 9.[18] Các đại biểu từ các tổ chức đảng cấp cơ sở đã đưa ra nhiều ý kiến cụ thể về sự cần thiết phải cải cách trong các lĩnh vực tập trung cung ứng vật tư nông nghiệp, định giá hàng hóa nông nghiệp, thống nhất phương thức bao thầu sản phẩm và thống nhất quản lý thu mua hàng hóa nông nghiệp. Phần lớn các báo cáo truyền thông về các đại hội cấp huyện ghi nhận hầu hết có sự nhất trí về các mục tiêu kinh tế cơ bản, đi cùng với thảo luận và đề xuất sửa đổi dự thảo Báo cáo Chính trị, tiếp theo là một số đề xuất sửa đổi trong dự thảo Báo cáo Chính trị.[18] Trong khi một số hội nghị chỉ trích dự thảo Báo cáo Chính trị, một số khác bày tỏ sự nhiệt tình hoặc nhất trí ủng hộ.[18] Do Quốc hội không ban hành được dự thảo Kế hoạch 5 năm lần thứ 4, các hội nghị cấp huyện buộc phải thảo luận về các mục tiêu kinh tế địa phương chủ yếu vì thiếu dữ liệu kinh tế quốc gia.[18]

Tổng Bí thư Trường Chinh trong bài phát biểu trước Ban Tổ chức Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh đã thừa nhận những khuyết điểm và sai lầm nghiêm trọng của các lãnh đạo trung ương Đảng trong lãnh đạo kinh tế, đồng thời phê phán việc áp đặt kiến trúc thượng tầng trong điều kiện Việt Nam hiện nay.[19] Trường Chinh tán thành chương trình của Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương khóa V và các khái niệm kinh tế mới, nhưng nói với những người tham dự rằng Bộ Chính trị khóa V đã thực hiện đánh giá một cách có hệ thống các chính sách kinh tế, trong đó có sự tiếp tục của nền kinh tế hỗn hợp, chấp nhận quyền sở hữu tư nhân trong tương lai gần, sự cần thiết phải chấm dứt chế độ tập trung quan liêu, cũng như phân cấp, phân quyền trong việc ra quyết định kinh tế.[20] Trong bài phát biểu trước Đại hội lần thứ 4 của Tổ chức Đảng Thành phố Hồ Chí Minh, Nguyễn Văn Linh, Ủy viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư khóa V, tán thành các cương lĩnh của các Hội nghị lần thứ 6, 7 và 8 của Ban Chấp hành Trung ương khóa V, đồng thời ủng hộ kết luận tại Hội nghị lần thứ 10 Ban Chấp hành Trung ương khóa V.[21] Ông nhấn mạnh một số chỉ thị của Bộ Chính trị.[21] Phạm Hùng, Bộ trưởng Bộ Nội vụ, trong bài phát biểu trước Đại hội tỉnh Cửu Long cho rằng việc áp dụng kinh tế thị trường và đổi mới chấp nhận sở hữu tư nhân sẽ không làm tổn hại đến quá trình chuyển đổi xã hội chủ nghĩa của Việt Nam.[21] Hội nghị lần thứ 11 (ngày 17–25 tháng 11 năm 1986), phiên họp cuối cùng trước Đại hội VI, đã thông qua cương lĩnh của đại hội.[6]